Η παιδεία στην αρχαιότητα

Από καταβολής κόσμου, τρία πράγματα κυριαρχούν στη σκέψη των ανθρώπων και βρίσκονται, συνεχώς, στο προσκήνιο του ενδιαφέροντός τους ο πόλεμος, η οικονομία και η παιδεία η τελευταία, με όποια σημασία της δίνουν σε κάθε τόπο και χρόνο.
Τα δύο πρώτα συνθέτουν ένα αδιάσπαστο υλικό δίδυμο, αφού, τις περισσότερες φορές, την ανάγκη του πολέμου υπαγορεύουν οι ανάγκες της οικονομίας. Το τρίτο οφείλει το ενδιαφέρον που προκαλεί σε μια διαφορετική ανάγκη, άυλη αυτή και συνυφασμένη με την έμφυτη έφεση του ανθρώπου για γνώση. Αν και τα τρία τοποθετηθούν στην πλάστιγγα, για τον υπολογισμό του πραγματικού τους βάρους, ένα προκαταβολικό ερώτημα μπορεί ν' αποβεί καθοριστικό για την τελική απάντηση σε τι, άραγε, ωφελεί ο πόλεμος τους νικητές και ο πλούτος τους πλούσιους, αν υποτεθεί ότι διαγράφουν την τροχιά της μιας και μόνης ζωής τους βυθισμένοι στο σκοτάδι της άγνοιας, ανυποψίαστοι για την ουσία των όσων συμβαίνουν γύρω τους, ανίκανοι να σκεφτούν οτιδήποτε άλλο εκτός από την εξόντωση συνανθρώπων και τη συσσώρευση υλικών αγαθών; Είναι ένα ερώτημα που έχει βασανίσει πολλούς στη διάρκεια των αιώνων, με χαρακτηριστικό μάλιστα παράδειγμα τους νικητές και πλούσιους Ρωμαίους, οι οποίοι του έδωσαν μιαν ανενδοίαστη απάντηση, με την εκούσια πολιτισμική υποταγή τους στους ηττημένους δούλους τους Έλληνες. Άλλωστε, ένας Έλληνας φίλος των Ρωμαίων, ο Πλούταρχος, δεν κουραζόταν να τους συμβουλεύει «Απ' όλα τα αγαθά μας, η παιδεία είναι το μόνο θεϊκό κι αθάνατο». [...] Από την εισαγωγή της έκδοσης