Ερωτόκριτος

Σημαντικός σταθμός στην ιστορία των νεοελληνικών σπουδών και ιδιαίτερα στη μελέτη της Κρητικής Λογοτεχνίας υπήρξε η πρώτη μεγάλη κριτική έκδοση του Ερωτοκρίτου το 1915 στο Ηράκλειο από τον Στέφανο Ξανθουδίδη, τον πατριάρχη των κρητολογικών σπουδών. Ο εκδότης, κορυφαίος μελετητής της μεσαιωνικής και μεταβυζαντινής ελληνικής λογοτεχνίας στην εποχή του, μας έδωσε ένα εντυπωσιακό δείγμα του κριτικού πνεύματος και της σπάνιας ικανότητάς του να αντιμετωπίζει μεγάλα και δυσεπίλυτα φιλολογικά προβλήματα, να χαράσσει νέους δρόμους και να δίδει εύστοχες λύσεις. Ως την εποχή του, ο Ερωτόκριτος κυκλοφορούσε σε λαϊκές εκδόσεις, που στηρίζονταν στην πρώτη έκδοση του κειμένου στη Βενετία το 1713.
Κάθε λαϊκή έκδοση επαναλάμβανε την προηγούμενη πολλαπλασιάζοντας τα σφάλματα στην ιδιωματική κρητική γλώσσα του κειμένου και στη στιχουργία του. Ο Ξανθουδίδης μπόρεσε, πρώτος αυτός, να δώσει ένα ενιαίο κείμενο ιδιωματικής λογοτεχνίας, αποκαθαρμένο και απαλλαγμένο από τα σφάλματα και τις αδυναμίες της πρώτης έκδοσης. Το πιο σημαντικό είναι ότι διέλυσε τις πλάνες πολλών λογίων της εποχής του Κ. Σάθα, Ν. Πολίτη κ. ά., που πίστευαν ότι ο μεσαιωνικός πυρήνας του έργου ήταν αθηναϊκός, είχε δηλαδή σχέση με την Αθήνα, και συνέδεσε οριστικά και αναμφισβήτητα το κείμενο με τη βενετοκρατούμενη Κρήτη. Στον Ξανθουδίδη οφείλεται επίσης η σωστή γραμματολογική μελέτη του έργου και η επισήμανση των μεγάλων προβλημάτων του.